Music and the mind deel 1
Muziek zorgt er soms voor dat we de tranen in de ogen hebben staan, terwijl we op andere momenten uitzinnig staan te dansen. What magic is this? Hoe werkt dit precies?
Music and the mind
Sinds ik Spotify gebruik heb ik er een angst bij: dat mensen kunnen zien hoe ik sommige nummers als een volledige neuroot 20-30 keer achter elkaar kan luisteren. Ik kan het niet helpen! Eens in de zoveel tijd kom ik een nummer tegen dat zich volledig in mijn hoofd invreet en er niet meer uit wil voor een week of 2 en dan is het voorbij..! Wat is dat in godsnaam?
‘Zonder muziek zou het leven een vergissing zijn’ schreef Friedrich Nietzsche. Deze uitspraak bevestigt de belangrijke rol die muziek heeft in ons leven. We draaien muziek bij de meest emotionele gebeurtenissen in ons leven zoals bruiloften en begrafenissen, maar ook bij de opkomst van een vechter die naar de ring loopt! Menig lezer hoort de Rocky theme nu op de achtergrond in zijn hoofd spelen. Vaak gevolgd door een “Adriaaaaaaahn” die mentaal uit het niets lijkt te komen. Muziek is namelijk ook nauw verweven met herinneringen. De eerste noten van bepaalde nummers laten je per direct teruggaan naar je eerste vakantieliefde.
Wat gebeurt er in je brein als je muziek luistert? Het doet overduidelijk iets! Kun je gebruik maken van muziek om een bepaalde ‘state of mind’ te creëren, bijvoorbeeld voor je gaat sporten of voor je een sollicitatiegesprek hebt?
De geschiedenis van muziek
Mensen maken al tienduizenden jaren, en vermoedelijk langer, muziek. Het oudste muziekinstrument dat ooit gevonden werd is een fluit die gevonden is in een grot in Slovenië. De fluit, gemaakt van een dijbeen van een beer, is tussen de 40.000 en 60.000 jaar oud en is waarschijnlijk gemaakt door Neanderthalers. Waarschijnlijk hadden mensen al veel eerder bedacht dat je kan zingen, met je handen kunt klappen, of muziek kunt maken met alledaagse voorwerpen. Hier is uiteraard geen archeologisch bewijs voor. Zoals dit filmpje laat zien, kun je met een groepje mensen redelijk gecompliceerde muziek maken zonder gebruik te maken van enig instrument.
De evolutionaire wortels
Ook binnen het dierenrijk speelt muziek een belangrijke rol. Denk bijvoorbeeld maar aan het gezang van vogels dat vaak bedoeld is om een territorium af te bakenen of om vrouwtjes te lokken. Dit laatste verklaart misschien ook waarom de zanger van een band vaak de meeste aandacht krijgt van de vrouwelijke fans. 
Een ander bewijs voor een evolutionaire basis voor muziek is het effect dat muziek beluisteren heeft op dieren. De muziek die dieren waarderen is vaak wel anders dan de muziek die wij luisteren, omdat dieren meestal een ander hartritme hebben en andere tonen horen. Een wetenschapper en een muzikant hebben samen muziek gemaakt voor Tamarins-apen. Dit nummer maakte de apen (mijzelf incluis) bang, terwijl dit nummer de apen vrolijk maakte (zet je geluid niet te hard, als je je trommelvliezen koestert, de muziek klinkt voor ons nogal schril). Grote honden, zoals labradors, hebben een vergelijkbaar hartritme en gehoorbereik als mensen en horen daarom verschil tussen verschillende muziekgenres. Hoewel apen en honden dus zelf geen muziek kunnen maken, hebben ze wel hersengebieden die geactiveerd worden door muziek.
Saaie muziek bestaat niet
Hoewel er veel onderzoek gedaan is naar de effecten van muziek op ons brein, begint de wetenschap pas net een beetje te begrijpen wat muziek voor ons doet. Dit komt omdat muziek enorm veel verschillende delen van het brein activeert. Volgens Daniel J. Levitin, auteur van het boek ‘This is your brain on music’, activeert muziek bijvoorbeeld de frontale kwab, die helpt om de structuren van de muziek te doorgronden. Het mesolimbische systeem zorgt voor een goed gevoel omdat het dopamine vrijgeeft. Ook delen in de hersenen die verantwoordelijk zijn voor het geheugen en je concentratie worden geactiveerd.
Het bijzondere aan muziek is dat het ons cerebellum activeert. Het cerebellum is een van de oudste gedeeltes van onze hersenen en wordt daarom ook wel het reptielenbrein genoemd. Het cerebellum stelt zich in op het geluid van de beat en synchroniseert zich als het ware met deze beat. Een groot deel van het plezier dat we aan muziek beleven vloeit voort uit het feit dat we proberen te voorspellen hoe het ritme zich verder ontwikkelt.
Chemistry is what we are
Onze mentale staat is een symfonie van hormonen en chemicaliën veroorzaakt door stimuli. Als muziek zoveel verschillende onderdelen van de hersenen activeert, is het niet verwonderlijk dat er ook een groot aantal neurotransmitters vrijgegeven worden bij het luisteren of het maken van muziek. Eerder noemden we al dat muziek zorgt voor een dopaminekick. Serotonine heeft een positieve invloed op onder meer je stemming en je geheugen. Oxytocine vergemakkelijkt de interactie met anderen, vooral met bekenden.
Het luisteren naar muziek maakt je dus blij en ontspannen. Hoewel er geen vergelijkend onderzoek heeft plaatsgevonden tussen het luisteren naar muziek en het maken van muziek, zorgt het zingen in een groep ook voor positieve gevoelens (zelfs als we in een voetbalstadion de scheidsrechter uitmaken voor het geslachtsdeel van een reu). Deze effecten zijn ook aanwezig als je zingt in een groep met matige zangers.
Maar de positieve effecten van muziek gaan verder. Muziek zorgt ook voor de vrijgave van endorfine, een opiaat met een pijnstillende en ontspannende werking. Het luisteren naar muziek verhoogt zelfs de hoeveelheid van het stofje s-IgA. Deze stof draagt bij aan een beter immuunsysteem.
Als muziek zoveel losmaakt in je hersenen, hoe komt het dan dat we niet alle muziek leuk vinden? En hoe kan je muziek voor je laten werken om gelukkiger, sterker of slimmer te worden?
Vraag honderd mensen wat voor muziek ze leuk vinden, en je krijgt honderd verschillende antwoorden. Maar als alle muziek zoveel neurotransmitters losmaakt, hoe komt het dan dat er muziek is die we niet kunnen waarderen?
Dit is in eerste instantie ook vreemd. De hersenen van een fan van André Hazes reageren bijna op dezelfde manier op ‘Zij gelooft in mij’ als de hersenen van iemand die een gezonde hekel heeft aan dit lied. Zelfs muziek die je niet kunt waarderen doet dus iets met je brein. Het verschil in waardering wordt waarschijnlijk veroorzaakt doordat de hersenen van de Hazes-fans de structuren in de muziek herkennen, en daardoor beter waarderen. Mensen zijn op zoek naar muziek die qua structuur lijkt op de muziek die ze al kennen. Same same, but different.
Nostalgie en emotie
Sommige nummers, zoals Adele’s Someone Like You zijn instant classics. Uiteraard kan Adele heel goed zingen en zit er een tragisch verhaal achter het nummer. Maar de echte kracht van het lied zit in de muziek. Someone Like You bevat een zogeheten appogiatura, een bepaalde combinatie aan noten die ons brein enorm kan waarderen. Someone like you zorgt voor een enorme dopaminekick, en ondanks dat deze kick zo sterk is dat ze ervan ontroerd raken, zorgt de dopamine voor een goed gevoel. En omdat we nu eenmaal meer dopamine willen, blijven we dan vervolgens naar de muziek luisteren. Maar omdat de muziek, ondanks het appogiatura, lijkt op muziek die veel mensen al kennen, is het zo’n instant classic geworden.
Adele is overigens niet de enige die deze muziekale cheatcodes gebruikt. Zo gebruiken de meeste popsongs slechts 4 akkoorden. Dezelfde! Onze hersenen zijn echter gek op deze combinatie. Deze video maakt dit prachtig duidelijk!
De structuren van de muziek worden opgeslagen in hetzelfde deel van de hersenen waar ook je herinneringen liggen opgeslagen. Dit zorgt er voor dat er hele sterke associaties kunnen ontstaan tussen bepaalde nummers en bepaalde gebeurtenissen. Zo lag er bij de gedeelde sportzaal van de Tatsujin dojo, waar ik vaak train, lag maar één leuke CD. Dat was een CD van Big Punisher. Bij het leggen van de matten en bij het opwarmen draaiden we iedere keer deze CD. Als ik nu ergens het intro van You Aint a Killer hoor dan krijg ik spontaan zin in een Brazilian Jiu Jitsu training. Een ander voorbeeld is dat veel mensen nog precies weten welke muziek opstond toen ze hun eerste vriendje of vriendinnetje zoenden.
Deel 2
Met zoveel positieve effecten rijst de vraag of je muziek ook kunt inzetten om je prestaties of je welzijn te verbeteren. In deel 2 van dit blog wordt hier o.a. verder op ingegaan.
Over Michel
Michel Vos is jaren werkzaam geweest in de Medische Diagnostiek als ICT Productmanager en is nu medeoprichter van NootroFit en heeft daarnaast zijn eigen interim management- en coachingsbureau.
Zijn specialiteit is de succesmanagement methode Getting Things Done. Michel is altijd op zoek naar nieuwe manieren om slimmer en eenvoudiger het meeste uit je leven te halen. Michel's passies zijn krachttraining en vechtsport, waarin hij ook enthousiast les geeft.
Beste,
ik vroeg me af of ik u ivm mijn eindwerk (de impact van muziek op ons mentale welzijn) een aantal vragen kon stellen? (telefonisch/mail)
Alvast bedankt!
Siham