De onbekende trukendoos van moeder natuur

• Geplaatst op 26 September 2017
• Door Michel Vos
• Geplaatst in Chaga, Cordyseps Sinensis, Lion’s Mane, Paddestoelen, Reishi, Schimmels
• 1

Paddenstoelen en schimmels
De onbekende trukendoos van moeder natuur

Paddenstoelen en schimmels

De onbekende trukendoos van moeder natuur

Nature alone is antique, and the oldest art is a mushroom.

~ Thomas Carlyle

Je eerste reactie bij schimmels is waarschijnlijk dat ze gevaarlijk zijn. Dat is logisch, etenswaren die verschimmeld zijn kun je immers beter niet meer eten. Je eerste reactie bij paddenstoelen is waarschijnlijk dat ze giftig zijn. Ook dat klopt in veel gevallen. Ondanks dat de vooroordelen over schimmels en paddenstoelen vaak kloppen, zijn er ook tal van schimmels en paddenstoelen die juist hartstikke goed zijn voor ons lichaam.

In dit artikel gaan we dan ook in op de vraag wat schimmels eigenlijk precies zijn en wat ze doen.

We kijken naar hoe ze al eeuwenlang gebruikt worden als medicijn of nootropic en hoe paddenstoelen en schimmels je ook nu nog kunnen helpen om gezonder, slimmer of sterker te zijn.

Wat zijn schimmels?

Schimmels zijn levende organismen die ergens tussen dier en plant in zweven[1]. Schimmels zijn meer verwant aan dieren dan aan planten, maar hebben een aantal eigenschappen waardoor ze volledig uniek zijn. Zo halen schimmels hun voedsel binnen door dat te absorberen door een membraan. In sommige gevallen zetten schimmels het voedsel om in andere stoffen. Veel schimmels groeien door lange netwerken van buisjes te ontwikkelen.

De voortplanting van schimmels vindt plaats doordat ze sporen vrijgeven uit bepaalde voortplantingsorganen, die vaak de vorm hebben van een paddenstoel. De paddenstoelen die je in het bos ziet hebben dan ook een netwerk van ondergrondse schimmeldraden die groter zijn dan de paddenstoel zelfs. De kans is dan ook groot dat als je twee vliegenzwammen ziet, een metertje of tien bij elkaar vandaan, dat deze via schimmeldraden met elkaar verbonden zijn. In sommige gevallen kan een netwerk bestaande van schimmeldraden en paddenstoelen uitgroeien tot een organisme dat kilometers groot is[2]. Eat that, sequoiaboom!

Nuttige schimmels

Al duizenden jaren lang worden schimmels door mensen gebruikt omdat ze nuttige functies hebben. Natuurlijk kennen we allemaal champignons, cantharellen, shiitake en nog tal van andere paddenstoelen. Deze soorten paddenstoelen zijn sowieso niet giftig en worden geregeld voor consumptie gegeten.  

Andere soorten schimmels die betrokken zijn bij de productie van voedsel zijn gisten[3]. Gisten zijn bijzondere schimmels omdat dit schimmelsoorten zijn die ook eencellig kunnen functioneren. Gisten zijn bijvoorbeeld in staat om suikers af te breken en om te zetten in alcohol. Schimmels spelen dus een cruciale rol in het maken van bier en wijn. Het rijzen van het brooddeeg is het gevolg van de omzetting van suikers in koolzuurgas. Bij het bakken van brood ontstaat ook wat alcohol, maar dit verdampt vanzelf als je het brood bakt.

In verschillende keukens over de hele wereld worden gefermenteerde (vergiste) voedingsproducten gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan tot vissaus gefermenteerde visolie (nuoc mam) in de Vietnamese keuken of tempé (gefermenteerde soja) in de Indonesische keuken. Bij de Franse schimmelkazen worden eetbare schimmels gebruikt om de kaas te conserveren, door andere bacteriën en schimmels buiten de deur te houden.

Een andere belangrijke toepassing van schimmels is de werking als antibioticum[4]. In 1928 ontdekte Alexander Fleming bij toeval dat er op een schaaltje met de penicillineschimmel geen bacteriën meer zaten. Hij en een aantal onderzoekers gingen verder met deze ontdekking en ontwikkelden zo antibiotica op basis van schimmels. Tal van andere schimmelsoorten worden nog steeds gebruikt om antibiotica te maken, het immuunsysteem te boosten of ingezet als pro- en prebiotica.

Directe consumptie van schimmels en paddenstoelen

Zoals we hebben gezien zijn schimmels zijn enorm krachtige organismen die allerlei interessante dingen kunnen uitvoeren met ons voedsel. Maar ook de directe consumptie van schimmels en paddenstoelen vind al eeuwenlang plaats. In de rest van dit artikel bespreken we dan ook de gezondheidsvoordelen van verschillende soorten paddenstoelen.

Cordyseps Sinensis

Cordyseps Sinensis wordt al duizenden gebruikt in China omdat er een medicinale werking aan deze soort paddenstoel wordt toegedicht. De schimmel komt van nature voor in de hooglanden van Zuidwest China en in de Himalaya. Cordyseps Sinensis leeft als een parasiet op een aantal verschillende soorten insecten en mummificeert deze insectensoorten langzaam[5].

De heilzame werking van Cordyseps Sinensis is al duizenden jaren bekend[6]. Herders op de Tibetaanse hoogvlakte en in de Himalaya kwamen er bij toeval achter dat hun dieren (geiten, schapen en jakken) meer energie kregen nadat zij rupsen aten die door Cordyseps Sinensis geparasiteerd waren. Al snel kregen de dieren Cordyseps Sinensis gevoerd omdat dit de melkproductie stimuleerde.

Nog weer later begonnen de volkeren in deze regio zelf Cordyseps Sinensis te consumeren. Het gebruik van Cordyseps Sinensis wordt in verband gebracht met allerlei heilzame werkingen. Ongetwijfeld de bekendste werking is die als afrodisiacum. Zo wordt de schimmel veel gebruikt als middel tegen erectiestoornissen. In een wetenschappelijk artikel wordt melding gemaakt van rituelen met Cordyseps Sinensis in de Indiase deelstaat Sikkim[7]. Een Cordyseps Sinensis stengel wordt in een hoeveelheid van een lokale alcoholische drank (of in heet water) gelegd. Na een uur drinken de geliefden het drankje, alvorens zij zich terugtrekken in de slaapkamer voor een lange en romantische nacht.

Een andere bekende toepassing van Cordyseps Sinensis is het verbeteren van de opname van zuurstof door het lichaam. Uit verschillende wetenschappelijke onderzoeken is gebleken dat consumptie van de schimmel de opname van zuurstof in de lichaamscellen flink verbetert. Het is niet alleen bewezen dat Cordyseps Sinensis helpt bij mensen die een ademhalingsziekte (zoals COPD) hebben[8], er zijn ook onderzoeken uitgevoerd op gezonde muizen. Muizen die Cordyseps Sinensis hadden geconsumeerd konden na een paar weken tot 30% verder zwemmen dan muizen die de schimmel niet hadden gegeten.

Cordyseps Sinensis wordt ook voor tal van andere medicinale doeleinden gebruikt. Zo is er onder meer bewijs dat consumptie van de schimmel helpt tegen het restless legs syndrome, dat het het immuunsysteem verbetert en dat het een gunstige invloed heeft op je cholesterolwaarden.

Recentelijk kwam Cordyseps in opspraak omdat deze paddenstoel zware metalen en arseen als gevolg van milieuvervuiling uit de grond absorbeert. Langdurige binnen krijgen van deze chemicaliën is niet gezond. Het is daarom van belang om kritisch te kijken naar de herkomst van schimmels die je consumeert.

Paddenstoelen als nootropic of voedingssupplement

De laatste jaren staan meer paddenstoelensoorten in de belangstelling vanwege hun heilzame werking op ons lichaam. Sommige paddenstoelen kunnen als voedingssupplement gebruikt worden om bepaalde lichaamsfuncties zoals het immuunsysteem te ondersteunen. Andere paddenstoelensoorten werken als nootropics, als middelen die de prestaties van je brein kunnen verbeteren.

Chaga

Chaga is een paddenstoelensoort die oorspronkelijk voorkomt in koude gebieden in Scandinavië en in Rusland. De paddenstoelsoort, die in het Nederlands de berkenweerschijnzwam wordt genoemd, groeit langzaam en moet met de hand worden geoogst.

Chaga staat in de traditionele culturen van Scandinavië en Rusland bekend als een paddenstoel die zou helpen om het immuunsysteem te verbeteren. In onderzoeken met proefdieren is dit inmiddels ook bewezen[9]. Daarnaast zou Chaga helpen om ontstekingen te remmen. Er is zelfs enig bewijs dat Chaga bij dieren kan helpen om kanker te voorkomen of om de groei van kankercellen af te remmen, maar hier moet nog meer onderzoek naar worden gedaan.

Reishi

De Reishi of de gesteelde lakzwam is een andere paddenstoel waar een versterkende werking op het immuunsysteem van uit gaat. Reishi groeit voornamelijk in China en wordt daar veel gebruikt vanwege de medicinale werking. Reishi bevat bepaalde complexe koolhydraten en ganoderic acids, bepaalde zuren die helpen om het immuunsysteem te reguleren[10]. Dit betekent dat Reishi kan helpen om de symptomen van sommige allergieën te verlichten en dat het immuunsysteem kan verbeteren. Reishi kan ook ondersteunend werken bij de aanpak van kanker[11].

Lion’s Mane

Lion’s Mane (oftewel de pruikzwam) is een paddenstoelensoort die van oorsprong voorkomt in Noord-Amerika, Azië en Europa. De paddenstoel is te herkennen aan de witte buisjes die enigszins doen denken aan pompom, zoals die door cheerleaders wordt gebruikt. De paddenstoel is in Nederland zeer zeldzaam, maar komt in andere landen veelvuldig voor.

Aan Lion’s Mane worden veel verschillende gezondheidsvoordelen toegeschreven. Net als Reishi en Chaga heeft de Lion’s Mane een ondersteunende werking op het immuunsysteem. Zo helpt deze paddenstoel om ontstekingen te remmen en is het een krachtige antioxidant.

De Lion’s Mane staat echter voornamelijk in de belangstelling omdat het een positieve invloed heeft op je brein en je zenuwstelsel. De consumptie van Lion’s Mane stimuleert de aanmaak van nerve growth factor (NGF, een soort groeihormonen voor zenuwen). Het bijzondere aan de Lion’s Mane is dat het de aanmaak van NGF op twee manieren stimuleert, namelijk via de stoffen hericenone en erinacine[12].

Veel verschillende neurologische aandoeningen ontstaan doordat je lichaam onvoldoende in staat is om NGF aan te maken. Om deze reden wordt er dan ook onderzoek gedaan naar het gebruik van Lion’s Mane als medicijn tegen bijvoorbeeld Multiple Sclerose en de ziekte van Alzheimer.

Ook wordt de Lion’s Mane gezien als nootropic omdat het kan helpen om je cognitieve prestaties te verbeteren[13]. Deze werking wordt veroorzaakt door het feit dat consumptie de paddenstoel helpt om een bepaald soort plaque dat rondom hersen- en zenuwcellen ontstaat te verminderen. In een studie bij muizen leidde dit er toe dat muizen nieuwsgieriger werden en sneller in staat waren om hun weg te vinden in een doolhof. Als laatste zijn er aanwijzingen dat mensen die geregeld Lion’s Mane eten minder last hebben van angst en depressies.

Gezondheidsvoordelen van eetbare paddenstoelen

Ook de gewone huis-tuin-en-keuken paddenstoelen hebben grote voordelen voor je gezondheid. Ook gewone champignons beschikken over eigenschappen die het immuunsysteem bevorderen. Als laatste zouden champignons helpen tegen het ontstaan van hart en vaatziekten.

Champignons zitten barstensvol met voedingsstoffen. Zo zitten er tal van vitaminen en mineralen in champignons, uiteenlopend van vitamine D en B12 tot belangrijke mineralen als fosfor, magnesium en kalium[14]. Champignons vormen daarnaast een goede bron van aminozuren (bouwstenen voor eiwitten), zeker als ze gegeten worden met groenten die andere aminozuren bevatten, zoals broccoli en mais[15]. Champignons zijn daarmee een goede bron van eiwitten, met name voor vegetariërs.

Champignons worden een belangrijke rol toegedicht in de voedselvoorziening van de toekomst. Champignons hebben weinig energie nodig om te groeien en hebben een goede uitwerking op de bodem. Champignonteelt kan daarom helpen om op natuurlijke wijze grotere oogsten te behalen. Een hele bijzondere ontwikkeling is het onderzoek naar paddenstoelen die plastic eten. Deze paddenstoelen zijn vervolgens veilig voor menselijke consumptie[16].

Geestverruimende paddenstoelen

We kunnen er natuurlijk niet om heen dat paddenstoelen ook gegeten worden om hun geestverruimende werking. We kunnen allemaal de verhalen van mensen die denken dat ze kunnen vliegen nadat ze een paar paddenstoelen hebben gegeten, en dat gaat dan ook wel eens faliekant mis.

Als je de geestverruimende werking van paddenstoelen op een goede manier gebruikt kun je er zeker baat bij hebben. In sommige culturen spelen rituelen met paddenstoelen dan ook een belangrijke rol in het spirituele leven.

Veel van deze rituelen hebben te maken met paddenstoelen waar de stof Psylocybine in zit. Als je deze stof inneemt ervaar je eerst een soort euforie, gevolgd door waanbeelden. Onderweg bereik je een staat waarin je hele heldere emotionele inzichten hebt. Een van de rituelen van de Mazatec, een Mexicaans volk, is uitgebreid beschreven door antropologen[17]. 

Het ritueel begint met het plukken van de paddenstoelen. Dit gebeurt door een jonge maagd bij nieuwe maan. Voor de ochtendschemer neemt een groep Mazatecen de paddenstoelen met honing en dronken ze een soort chocolademelk. Een sjamaan voert een bepaald dans- en zangritueel aan. Na afloop bespraken de deelnemers aan de ceremonie de waanbeelden die zij hadden gezien. De effecten van de rituelen met deze paddenstoelen zijn vergelijkbaar met de effecten van rituelen met Ayahuasca. Zo is er wetenschappelijk bewijs dat je een ‘opener’ karakter krijgt als gevolg van rituelen met paddenstoelen die Psylocybine bevatten.

Dichterbij huis werd ook de vliegenzwam (de bekende rode paddenstoel met witte stippen) gebruikt bij sjamanistische rituelen. Dit gebeurde onder andere bij de Lappen[18]. De effecten van het gebruiken van de vliegenzwam zijn vrij onvoorspelbaar. Je kunt er zowel depressief als euforisch van worden. Daarnaast kan het zijn dat je alles in je omgeving juist als héél groot of juist héél klein ziet. Hierdoor kun je jezelf als héél groot en machtig gaan zien, of juist als een klein wezen.

Mogelijk heeft de vliegenzwam ook een belangrijke rol gespeeld in de snelle veroveringen van grote delen van Europa door de Vikingen[19]. De strijders van de Vikingen  (Berserkers) konden hun territorium zo snel uitbreiden doordat ze extreem brutaal en gewelddadig waren. Door het gebruik van de vliegenzwam zouden zij mogelijk in een soort gewelddadige trance zijn geraakt. Het is niet bewezen dat de vliegenzwam een rol speelde in de agressie van de Vikingen en ook groepsrituelen, alcoholmisbruik worden genoemd als oorzaak.

Conclusie

Paddenstoelen hebben allerlei positieve en interessante effecten op ons lichaam. Het is daarom verbazingwekkend dat wij zo weinig gebruik maken van de mogelijkheden van paddenstoelen. Vooral paddenstoelen als Cordyseps Sinenses en Lion’s Mane hebben bewezen werkingen als het gaat om het verbeteren van de fysieke of mentale prestaties, terwijl Chaga en Reishi een positieve uitwerking hebben op ons immuunsysteem. Benieuwd geraakt? Klik hier om onze producten met paddenstoelen te bekijken. 

Bronnen

[1] http://www.mycolog.com/fungus.htm

[2] http://www.bbc.com/earth/story/20141114-the-biggest-organism-in-the-world

[3] https://www.boundless.com/biology/textbooks/boundless-biology-textbook/fungi-24/importance-of-fungi-in-human-life-153/importance-of-fungi-in-human-life-601-12945/

[4] https://phys.org/news/2017-04-fungi-enormous-potential-antibiotics.html

[5] http://cordyceps.us/pages/biology

[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3121254/

[7] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3121254/

[8] http://www.earthpulse.com/src/subcategory.asp?catid=11&subcatid=55

[9] https://www.mskcc.org/cancer-care/integrative-medicine/herbs/chaga-mushroom

[10] http://www.reishi.com/what-is-reishi.htm

[11] http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/14651858.CD007731.pub3/abstract;jsessionid=DAA9B9F011488825E9AB4E3A89C8E7FD.f03t03

[12] http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/21501201003735556

[13] http://www.greenmedinfo.com/blog/lion-s-mane-mushroom-unparalleled-benefits-your-brain-and-nervous-system

[14] https://www.livestrong.com/article/415319-the-health-benefits-of-button-mushrooms/

[15] https://www.livestrong.com/article/556190-protein-content-in-mushrooms-vs-meat/

[16] http://www.triplepundit.com/2014/12/role-will-mushrooms-play-sustainable-future/

[17] http://eagleshaman.com/shamanism/psilocybin-mushrooms/

[18] https://www.iamshaman.com/amanita/strangefacts.htm

[19] http://www.historyextra.com/article/feature/viking-berserkers-facts-really-exist